การผสมรองเท้านารี คอมเพลกซ์
(Complex Hybrids)
ในการผสมรองเท้านารี สายพันธุ์แปลกใหม่ ฟอร์ม กลมดอกใหญ่เป็น การผสมสายพันธุ์ และ การคัดเลือกลูกผสม มีจาก 3 species และ 1 variety ใน subgenus Paphiopedilum คือ Paph. insigne, Paph. villosum กับวาร์ไรตี้ของมันคือ Paph. villosun var. boxallii และ Paph. spicerianum โดยPaph. insigne จะมอิทธิพล มาก นการที่จะถ่ายทอดสายพันธุ์ลูกผสมใหม่ๆ ที่มีจุดและเฉดสีน้ำตาลที่เห็นได้ตรงกระเป๋า และ ในลูกผสมใหม่ๆทั้งหลาย Paph. villosum ก็ได้มีการถ่ายทอดลักษณะในเรื่องของกลีบดอกที่กว้างมันวาวเหมือนถูกเคลือบด้วยเลคเกอร์ ส่วน Paph. boxallii นี้ก็จะถูกใช้ผสมให้ได้จุด ที่อยู่บนกลีบหลังคาในลูกผสมใหม่ๆ
Paph. Leeanum ซึ่งเป็นลูกผสมระหว่าง Paph. spicerianum และ Paph. insigne ได้ถูกมาใช้ผสมกับลูกผสม และ พันธุ์แท้ จำนวนมาก ซึ่งอิทธิพลของ Paph. spicerianum ถูกพบเห็นได้ในลูกผสมของมันที่จะมีเส้นกว้างๆ อยู่บนกลีบหลังคาของลูกผสมเหล่านั้น ทั้งลักษณะของ staminode กระเป๋า และ กลีบดอกสีน้ำตาล
ใน species อื่นๆของ subgenus Paphiopedilum เช่น Paph. druryi ก็ถูกนำมาใช้บ่อยๆ แต่ลูกผสมที่ได้ก็มีลักษณะเด่นที่มีเส้น (stripe) บนหลังคาและกลีบข้างเพียงเล็กน้อย Paph. exul เป็น species ที่ค่อนข้างจะหายากในต่างประเทศ และ ไม่ค่อยอดทนต่อสภาพอากาศที่เย็น จึงเป็นสาเหตุที่มันไม่ค่อยได้ถูกนำมาใช้มากนัก เหมือนเช่น Paph. gratrixianum ที่หายาก ดังนั้นมันจึงไม่ค่อยได้ถูกนำมาใช้ ทำลูกผสม
(หมายเหตุ การทำลูกผสมมีการเริ่มทำมานานแล้วเป็นร้อยปี ในประเทศแถบหนาว ดังนั้นการหาต้นพันธุ์รองเท้านารี Paph. exul และ Paph. gratrixianum จึงเป็นเรื่องยาก รวมทั้งการปลูกเลี้ยงรองเท้านารีพวกนี้ในเขตหนาวก็ค่อนข้างยาก เพราะสภาพอากาศที่เย็นจัด เนื่องจากไม้พวกนี้เติบโตในสภาพอากาศที่ค่อนข้างร้อน)
Paph. charlesworthii ก็เป็นหนึ่งใน species ที่สวยงามมากที่สุดตัวหนึ่งใน Genus ซึ่งแน่นอนที่มันจะถูกนำมาใช้ในการผสมพันธุ์อย่างมากมาย แม้กระทั่ง Paph. Woodrose (Paph. charlesworthii x Normandy) ซึ่งลูกผสมตัวนี้ได้รับการถ่ายทอดสีชมพูบนกลีบหลังคาในขณะที่ Paph. Wawona Maiden (P. charlesworthii x Hellas) ที่มีลักษณะกลีบหลังคาเหมือนกับกระเบื้องเคลือบสีขาวและชมพู
ส่วนการถ่ายทอดลักษณะของ Paph. fairrieanum ซึ่งเป็น species ที่มีเสน่ห์มาก ตัวหนึ่งในตระกูลรองเท้านารี มันได้ถูกหยิบยกขึ้นมาพูดถึงภายใต้ความแปลกใหม่ของการทำลูกผสม
เฉดสีม่วงอมแดง ในลูกผสมคอมเพล็กซ์ ได้รับอิทธิพลมาจากสีม่วงเข้มจนดำของ Paph. barbatum, Paph. callosum, Paph. lawenceanum, Paph. purpuratum, Paph. superbiens ( รวมทั้ง var. curtisii ) และ Paph. villosum
ส่วนพื้นที่มีสีขาว เมื่อสืบสาวกลับไปถึงต้ำกำเนิด ก็พบว่า เกิดจาก Paph. Psyche (Paph. bellatulum x niveum ) ที่จดทะเบียนไว้โดย Winn ในปี 1893 Puddle ได้ใช้ไม้ตัวนี้เพื่อทำ Paph. Astarteในปี1914 โดยการผสมกับไม้เผือก Paph. insigne Sanderianum' แล้วก็เอามาผสม P. Acteus Bianca' ในปี1932 มีชื่อว่า Paph. F.C. Puddle Paph. Astarte และ Paph. F.C. Puddle ได้ถูกใช้เป็นพ่อแม่ไม้ชุดแรกๆ ของลูกไม้ที่มีสีขาวและชมพู ตั้งแต่นั้นมา
ด้วยลักษณะรูปร่างที่สวยงามสะดุดตา ของลูกผสมสมัยใหม่ มักมี รองเท้านารีต่อไปนี้อยู่ในบรรพบุรุษ Paph. Rosy Dawn (Paph. Astarte x Gwen Hannen), Paph. Vestalia (Paph. Doris Black x F.C. Puddle), Paph. Dusty Miller( Paph. F.C. Puddle x Chardmore) และ Paph. Miller's Daughter (P. Dusty Miller x Chantal)
ส่วนในเรื่องลักษณะเผือกใน Paphiopedilum ถูกแสดงโดย Lenz & Wimber ใน Withner,C,(ed.), The Orchids : a Scientific Survey(1959) อย่างไรก็ตาม มักเป็นที่รู้จักกันดีมาตลอดว่าหนึ่งในสายพันธุ์ลูกผสมที่ดีที่สุดในไม้ดอกโทนสีชมพูของ Paph. Vanda M.Pearman (P. bellatulum x delenatii) ที่ถูกเพาะเลี้ยงโดย Farnes ในปี 1939 มันนับว่าเป็นอะไรที่โชคดีมากๆที่มีรูปร่างในแบบของ Paph. bellatulum แล้วยังได้สีชมพูที่มาจาก Paph. delenatii โดยต่อมา มันก็ถูกนำมาใช้ในการสร้างดอกไม้โทนสีชมพูให้ประสบความสำเร็จอย่างสวยงาม ยกตัวอย่าง เช่น Paph. Delohyllum (Paph. delenatii x glaucophyllum ) ซึ่งสามารถให้ดอกจำนวนมากในก้านดอกเพียงอันเดียว